Ekki kemur til greina að gefa eftir fullveldi og yfirráð yfir mikilvægum orkuauðlindum íslensku þjóðarinnar.
Ólafur Ísleifsson skrifar í Mbl
Fjórða orkupakkanum er ýtt áfram af kvörnum kerfisins sem mala jafnt og þétt. Við sitjum uppi með pakkann og afsal fullveldis yfir orkuauðlindunum nema fast verði spyrnt á móti. Evrópuþingið og ráð ESB samþykkti í lok maí 2019 löggjafarpakka sem inniheldur fjórar reglugerðir og fjórar tilskipanir. Felst í þeim endurskoðun á helstu þáttum í orkulöggjöf ESB. Hann er þó víðtækari en hinn þriðji með því að bætt er við ákvæðum um endurnýjanlega orku, orkunýtni og fleiri slíka þætti. Höggvið í sama knérunn Þrjár gerðir sem snúa að raforkumarkaði sæta sérstakri athugun. Hér ræðir um gamla kunningja því þessar gerðir eru endurskoðaðar útgáfur af gerðum sem hvað mestur styr stóð um í umræðum um þriðja orkupakkann. Ber sérstaklega að nefna reglugerð sem leysir af hólmi eldri reglugerð nr. 713/2009. Með henni var sett á laggirnar samstarfsstofnun eftirlitsaðila á orkumarkaði, ACER. Þar er að finna ákvæði um lagalega stöðu stofnunarinnar, samsetningu og ákvarðanir hennar, m.a. gagnvart landsbundnum stjórnvöldum. Við afgreiðslu þriðja orkupakkans aflaði ríkisstjórnin sér álits ýmissa lögspekinga. Mesta athygli vakti lögfræðileg álitsgerð þeirra Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst, verkefnisstjóra hjá Lagastofnun HÍ, og Stefáns Más Stefánssonar prófessors.
Er viðfangsefni þeirra ekki síst greining á valdheimildum eftirlitsstofnunarinnar ESA og hinnar evrópsku stofnunar ACER sem nú á að fela aukin verkefni án þess að minnst sé á að neinar heimildir hennar falli niður. Er því álitsgerð þeirra í fullu gildi. Þungvæg gagnrýni Í álitsgerð sinni lýsa Friðrik Árni og Stefán Már hættu á árekstrum við stjórnarskrá. Segja þeir niðurstöðu sína „að verulegur vafi leiki á því hvort framsal ákvörðunarvalds samkvæmt 8. gr. reglugerðar nr. 713/ 2009 […] rúmist innan ákvæða stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944“. Friðrik Árni og Stefán Már segja enga heimild til þess „að taka í lög ákvæði sem ekki fá staðist íslenska stjórnarskrá þó að svo standi á að ekki reyni á umrædd lagaákvæði í svipinn“. Í fyrra mánuði staðfesti Hæstiréttur Noregs að spurninguna um hvort þriðji orkupakkinn standist stjórnarskrá Norðmanna megi bera undir dómstóla. Þá lýsa þeir Friðrik Árni og Stefán Már hvernig erlendum aðilum eru falin a.m.k. óbein áhrif á skipulag, ráðstöfun og nýtingu mikilvægra orkuauðlinda þjóðarinnar verði lagður sæstrengur undir Evrópureglum að ströndum landsins. Segja þeir slíkt valdframsal ekki geta talist minni háttar og bæta við að þessu megi „með einhverri einföldun líkja við að ESA væri falið vald til að ákveða leyfilegan hámarksafla ríkja á sviði sjávarútvegs“.
Lögfræðilegir ráðunautar ríkisstjórnarinnar vara einnig við hættu á samningsbrotamálum. Segja þeir að „hafni Orkustofnun beiðni um [að raforkutengingum sé komið á eða þær stækkaðar] gæti fyrirtækið snúið sér til ESA með kæru sem gæti endað með samningsbrotamáli gegn Íslandi. Slík staða gæti reynst Íslandi erfið.“ Sést að við þessar aðstæður yrði fátt um varnir. Reynslan sýnir að aðilar sem vinna samningsbrotamál fylgja þeim eftir með skaðabótamálum. Er skemmst að minnast ófrysta kjötsins og hafa þau mál kostað ríkissjóð háar fjárhæðir. Í ljósi hagsmuna yrðu þær fjárhæðir þó eins og skiptimynt í samanburði við skaðabætur sem gætu fallið á ríkissjóð vegna kröfu fyrirtækis sem bæri fyrir sig samningsbrot vegna raforkustrengs. Í umræðum á Alþingi um þriðja orkupakkann voru þingmenn Miðflokksins einir um að halda á lofti þeim lögfræðilegu sjónarmiðum sem sett eru fram í álitsgerð Friðriks Árna og Stefáns Más. Fyrirvarar Alþingis skipta engu.
Þegar ríkisstjórnin og stuðningsflokkar hennar töldu að sér þrengt í málinu vegna málflutnings þingmanna Miðflokksins og þungrar undiröldu í samfélaginu, m.a. á vettvangi samtakanna Orkunnar okkar, var sagt að orkupakkinn yrði samþykktur með lagalegum fyrirvara til að vega upp á móti hugsanlegum árekstri við stjórnarskrána. Reyndist fyrirvarinn vera viðbótargrein í reglugerð iðnaðarráðherra um innleiðingu orkupakkans en ekki var haft fyrir því að innleiða pakkann með lögum. Prófessor Davíð Þór Björgvinsson, höfundur bókar um Evrópurétt, sagði á fundi utanríkismálanefndar að þjóðréttarlegt gildi fyrirvarans væri ekkert, hann væri bara til heimabrúks. Í fjórða orkupakkanum reynir á öll sömu álitaefnin og hér hafa verið rakin um þriðja pakkann. Nýr pakki með auknum valdheimildum kallar á örugga gæslu íslenskra hagsmuna og varðstöðu um fullveldið. Ekki kemur til greina að gefa eftir fullveldi og yfirráð yfir mikilvægum orkuauðlindum íslensku þjóðarinnar.
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
olafurisl@althingi.is