Ragnar Önundarson skrifar á FB:
Ekki er ætlun mín að rifja upp umræðuna um þriðja orkupakkann eða ræða þann fjórða. Margir vilja fylgja Evrópu, aðrir vilja ríghalda í sem sjálfstæðasta stöðu landsins. EES hefur verið meðalvegur sem flestir hafa unað við. Viðskiptakjör landsins bötnuðu með EES, en skuggahliðin er sívaxandi fákeppni sem evrópskar reglur um stóra virka markaði virðast ekki hemja. Í Evrópu er nú stöðnun, en mikill vöxtur í Asíu. Útflutningur þangað mun vaxa, en dvína til Evrópu á næstu árum og áratugum. EES verður þó áfram um sinn rétta lausnin fyrir okkur. Lærdómurinn af Brexit er sem fyrr að „konungsgarður er rúmur inngangs en þröngur brottfarar“.
Lestu áfram…
Yfirburðir og óhagræði
Hlutfallslegir yfirburðir okkar hafa lengi verið í fiskveiðum, hreinni, ódýrri orku og háu menntunarstigi. Breytingar og sveiflur hafa lengi verið í lífríkinu. Fiskistofnar koma (makríll) og fara (loðna). Ferðaþjónustan var „hvalreki“. Landkostir munu breytast í hlýnandi veðráttu, við vitum ekki hvernig en varla alltaf okkur í hag. Framundan eru reglur um að opinberum orkufyrirtækjum beri að taka markaðsverð fyrir orku. Ef það gerist hér hverfur sá liður í hlutfallslegum yfirburðum landsins og ekkert kemur í staðinn. Sagt er að hér séu 42% af ósnortnum víðernum Evrópu. Við sjáum útlendinga kaupa dýrmæt náttúrugæði fyrir sig og vini sína. Ef svo fer fram sem horfir kann aðgengi afkomenda okkar að náttúrunni að skerðast.
Virkjanir og stóriðja
Í hálfa öld höfum við verið fullvissuð um að þjóðin muni njóta ódýrrar hreinnar raforku, þegar stóriðjan hafi greitt virkjanirnar niður. Þessi loforð hafa verið margítrekuð. Fyrir nokkrum árum tók Landsvirkjun að segja okkur frá því að nú mætti vænta uppskerunnar. Fram kom hugmynd um „þjóðarsjóð“ í stíl við norska olíusjóðinn. Tveir ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa sett fram hugmyndir um að selja Landsvirkjun að hluta. Fjárfestar vilja fá sína ávöxtun, hún yrði tekin af kaupendum orkunnar. Einkavæðing, sæstrengur, vindmyllugarðar og markaðsverð eru orð sem dynja á fólki. Orkupakkarnir eru vörður á vegferð til Evrópusambandsins, sem engin samstaða er um.
Málamiðlun
Engin samstaða er heldur um að við göngum úr EES. Finna verður leið sem gerir okkur kleift að efna gömlu loforðin, en halda áfram þessu evrópska samstarfi á meðan það er okkur hagfellt. Það þýðir að við búum svo um hnútana að við getum lifað með orkupökkunum. Sú leið sem ég sé er að skilja eldri niðurgreiddar virkjanir, ekki aðeins allar þær sem gerðar voru fyrir almennan markað heimila og smáfyrirtækja heldur líka stórar niðurgreiddar virkjanir, frá rekstri þeirra sem yngri eru og þjóna orkufrekum iðnaði. Samrekstur í eigu notenda, sem í felst í raun „sjálfsþurftarbúskapur“ og kostnaðarskipting getur samræmst EES-reglum. Einhvers konar sameignarform yrði valið, e.t.v. framleiðslusamvinnufélag eða samlagshlutafélag. Landsvirkjun hefur tekið háar fjárhæðir að láni erlendis á grundvelli síns rekstrar. Óvæntar vendingar sem raska honum gætu orðið gjaldfellingarástæða. Lausnin þarf að gæta hags LV. Sé þetta gert kemur um leið í ljós hvort þessar virkjanir eru að niðurgreiða orku til stóriðju. Ef svo reynist vera hefur eitthvað farið úrskeiðis, því stóru virkjanirnar voru tengdar samningum um orkusölu. Þó svo reynist ekki vera færa þessar virkjanir LV styrk, förum því varlega, en við eigum rétt á að vita hið sanna. Endanlega markmiðið hlýtur að vera að standa við margítrekuð loforð um að almenningur muni njóta lágs orkuverðs í fyllingu tímans, eftir því sem þjóðin eignast skuldlausar virkjanir.
Nýja félagið á að vera til fyrir alla eigendur sína og afhenda þeim rafmagn á einu meðaltals framleiðslukostnaðarverði um land allt, etv. með hóflegri álagningu vegna viðhalds og endurnýjunar tækjabúnaðarins. Þetta samræmist ESB-reglum af því að notendurnir eru eigendur þess. Umframorku sína á félagið að selja LV, sem nú yrði eftir þetta með yngri, skuldsettar virkjanir. Verðið yrði í upphafi kostnaðarverð, en gerð yrði áætlun um hvernig það yrði látið hækka í árlegum þrepum, þar til það nær meðalverði til stóriðju. Þetta yrði að gera með vitund og samþykki lánveitenda, en með ríkisábyrgð ef ekki næst samkomulag um annað. Þannig mundu heimilin ekki niðurgreiða neina orku til stóriðju til frambúðar og njóta lágs orkuverðs, eins og ítrekað hefur verið lofað. Þetta er kjarni málsins.
Sporin hræða
Fólk vill ekki missa einn mikilvægasta kostinn við búsetu hér, án þess að eitthvað komi á móti. Leggjum hugmyndina um þjóðarsjóð til hliðar í bili. Við getum tekið þá umræðu aftur þegar umræddum aðskilnaði hefur verið komið í kring.
Aðdragandi „hrunsins“ er fólki í fersku minni. Sparisjóðir og tryggingafélög voru étin innan frá af eigendum sínum. Fjárfestar komust yfir banka og tóku sparifé almennings traustataki fyrir sig og vini sína. Engin fyrirstaða hélt aftur af ásókn nokkurra einkaframtaksmanna í annarra manna fé. Ég gef mér að málið yrði hnýtt vel upp og svo um hnútana búið að slíkir atburðir endurtaki sig ekki.
Fólk mun vilja gulltryggja sameiginlegt eignarhald á orkunni, sem er ein verðmætasta og stöðugasta eign íbúa landsins. Fjölmörg atriði þarf að ræða í tengslum við málið. Það sem þarf hins vegar ekki að gera er að þrasa til eilífðarnóns. Það er komið nóg!.”
Höfundur er viðskiptafræðingur og fyrrverandi bankastjóri.